Nasza organizacja powstała z pasji osób dla których koleje wąskotorowe stanowią szczególny składnik bogactwa kultury technicznej naszego kraju. Na przestrzeni minionych lat Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych podejmowała wiele inicjatyw związanych z ochroną polskiego dziedzictwa kolejowego. W ostatnich latach działalność fundacji skupia się wokół działań przy Kolei Wąskotorowej Rogów - Rawa - Biała w województwie łódzkim. Zachęcamy do zapoznania się z opisaną poniżej historią działań naszej organizacji.

Lata 90. ubiegłego wieku były okresem stopniowej likwidacji połączeń na większości lokalnych linii kolejowych w Polsce, w tym także kolei wąskotorowych. Jednocześnie kasowano zbędny tabor kolejowy. Wobec widma całkowitej likwidacji zarówno samych linii jak i znajdującego się na nich taboru kolejowego, grupa pasjonatów kolei wąskotorowych w 1999 roku powołała do życia organizację pozarządową o charakterze non-profit, która miała na celu ich ochronę. Spośród możliwych form organizacyjnych najlepszą do realizacji założonych celów wydawała się ta przyjęta ostatecznie, tj. fundacja. Ustanowienie fundacji nastąpiło w drodze aktu notarialnego w 1999 r. a jej rejestracja w rejestrze sądowym miała miejsce w 2001 r.

W początkowych latach działania głównymi celami było zarówno ochrona przed fizyczną likwidacją i zabezpieczanie istniejącego jeszcze taboru wąskotorowego, jak i współpraca z PKP i samorządami lokalnymi w celu utrzymania działania lub przywracania do ruchu wąskotorowych linii kolejowych. Zgodnie z pierwotnymi założeniami Fundacja nie miała obszaru działania zawężonego do jednej kolei wąskotorowej, dlatego też od początku gromadzono tabor zarówno na tor 600 jak i 750 mm.

Fundacja w latach 1999 – 2003 systematycznie organizowała przejazdy na liniach wąskotorowych, w tym głównie na Kujawach – liniach wybiegających z Krośniewic i sieci kolei Cukrowni Kruszwica. W 2000 roku Fundacja rozpoczęła współpracę z Lasami Państwowymi, która zaowocowała wykonaniem przez Fundację renowacji taboru Skansenu Kolei Leśnej w Janowie Lubelskim.

W związku z wprowadzeniem w życie Ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe" w 2001 r. Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych podjęła działania mające na celu ratowanie całych linii kolejowych wpisanych do rejestru zabytków. W tym celu inicjowała kontakty Dyrekcji Kolei Dojazdowych PKP z władzami samorządowymi w Starachowicach i Rawie Mazowieckiej. Ich wynikiem było zawarcie w 2001 roku umowy pomiędzy PKP S.A. a Powiatem Starachowickim dotyczącej przejmowania od PKP S.A. majątku linii kolei wąskotorowej Starachowice – Iłża oraz zawarcie w 2002 roku umowy pomiędzy PKP S.A. a Powiatem Rawskim majątku Rogowskiej Kolei Dojazdowej.

Kolej Wąskotorowa Rogów - Rawa - Biała powstała w 1915 r. jako pruska wojskowa kolej polowa zaopatrująca linię frontu w żywność, broń i amunicję, zapewniając dowóz żołnierzy oraz wywóz zabitych i rannych. Po zakończeniu działań wojennych została wcielona w struktury polskiego Ministerstwa Kolei Żelaznych a następnie nowo powstałych Polskich Kolei Państwowych. Przez następne dziesiątki lat kolej służyła lokalnej ludności zapewniając transport pasażerski i towarowy. Ostatecznie Polskie Koleje Państwowe zamknęły ruch na kolei w 2001 r. stawiając całą kolej w stan likwidacji.
Poniżej prezentujemy najważniejsze kolejne wydarzenia:
• grudzień 2001 r. - wystąpienie Powiatu Rawskiego, z inicjatywy FPKW, do PKP S.A. o przekazanie zamkniętej już kolei.
• luty 2002 r. - FPKW sprowadza własną drezynę spalinową Wmc i na mocy umowy z PKP S.A. rozpoczyna nadzór nad linią Rogów - Rawa Maz. – Biała Rawska. W kolejnych miesiącach Fundacja sprowadza tabor pozyskiwany z likwidowanych w tym czasie kolei cukrowniczych, w tym użytkowane później lokomotywy spalinowe serii Lyd1. W związku z trwającym procesem przekazywania kolei z PKP S.A. do Powiatu Rawskiego Fundacja podejmowała wówczas próby zawarcia trójstronnej umowy umożliwiającej jej uruchomienie przewozów turystycznych.
• październik 2002 r. – zawarcie umowy pomiędzy PKP S.A. a Powiatem Rawskim oraz pomiędzy Powiatem Rawskim a FPKW. Fundacja formalnie staje się operatorem Kolei Rogowskiej.
• 1 listopada 2002 r. – uruchomienie pierwszych ogólnodostępnych pociągów zapewniających mieszkańcom dojazd do okolicznych nekropolii w Dniu Wszystkich Świętych.
• kwiecień 2003 r. - wznowienie przewozów turystycznych ogólnodostępnych (wg rozkładu jazdy) oraz specjalnych, uruchamianych na zamówienie grup zorganizowanych.
• 2009 r. - pierwsza edycja cyklicznej imprezy "Pociąg do Zabytków", całodziennego przejazdu pociągiem połączonego ze zwiedzaniem obiektów historycznych przy trasie kolei. "Pociąg do Zabytków" nie wyjeżdża w trasę od 2016 r. kiedy to stan techniczny infrastruktury torowej nie pozwolił na prowadzenie ruchu pociągów pasażerskich po całej trasie kolei.
• 2010 r. - organizacja wystawy czasowej "95 lat Kolei Wąskotorowej Rogów - Rawa - Biała" w Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej.
• wrzesień 2015 r. - organizacja jubileuszu 100-lecia Kolei Wąskotorowej Rogów - Rawa - Biała połączonego z wojewódzkimi obchodami Międzynarodowych dni Turystyki. Z tej okazji pociągi planowe prowadził czynny parowóz Kp4-3772 wypożyczony specjalnie z tej okazji z Bieszczadzkiej Kolei Leśnej.
• październik 2015 r. - linia Kolei Rogowskiej, z uwagi na zły stan infrastruktury torowej zostaje wyłączona z ruchu.
• luty - kwiecień 2016 r. - intensywne doraźne prace torowe na odcinku Rogów - Jeżów w celu umożliwienia przywrócenia kursowania pociągów. Fundacja spłaca powstałe zobowiązania finansowe przez kolejne 3 lata. Od kwietnia udało się przywrócić ruch pociągów pomiędzy Rogowem a Jeżowem.
• marzec-czerwiec 2019 r. - doraźne prace torowe na odcinku Rawa Mazowiecka - Biała Rawska w celu umożliwienia przywrócenia kursowania pociągów na tym odcinku. Od czerwca udało się przywrócić ruch pociągów pomiędzy Rawą Mazowiecką a Białą Rawską.
Przez kolejne lata Fundacja pozyskiwała historyczny tabor z innych likwidowanych kolei wąskotorowych gromadząc w efekcie na stacji w Rogowie bogatą kolekcję historycznych pojazdów kolejowych. Kolej Rogowska jest dziś ostatnią czynną koleją wąskotorową w województwie łódzkim. Więcej na jej temat możecie Państwo przeczytać w dziale Kolej Rogowska oraz na stronie kolejrogowska.pl.
Obecnie Kolej Rogowska prowadzi ruch pasażerski na dwóch odcinkach:
• Rogów Osobowy Wąsk. - Jeżów (8 km),
• Rawa Mazowiecka - Biała Rawska (19 km).
Odcinek Jeżów - Rawa Mazowiecka jest wyłączony z eksploatacji w ruchu pasażerskim. Nasza fundacja od 2015 r. prowadzi rozmowy z miejscowymi samorządami w celu zapewnienia finansowania prac torowych i powrotu kursowania pociągów po całej trasie kolei.

Po II wojnie światowej zdecydowano o budowie wąskotorowej kolei publicznej łączącej Starachowice z Iłżą, wykorzystując część istniejących już linii kolei leśnych i przemysłowych. Inwestycja została ukończona przez PKP w 1950 r. Kolej ta została zamknięta przez PKP w 1994 r. Wkrótce wywieziono stąd całość taboru kolejowego.

Z początkiem 2001 r. członkowie Fundacji przeprowadzili szczegółową inwentaryzację infrastruktury kolei, która wykazała trwające kradzieże przytwierdzeń i samych szyn na ustronnym leśnym odcinku pomiędzy Lipiem a Lubienią. Wówczas brakowało ok. 500 mb toru. Pomimo dokonywanych zgłoszeń na Policję i Straż Leśną oraz znakowanie miejsc kradzieży, proceder ten postępował dalej. Z czasem skala kradzieży podważyła realny pierwotnie plan uzupełnienia brakujących szyn i przywrócenia ruchu na całej trasie od Starachowic do Iłży. Dlatego plan ten później został zrewidowany, w zakresie możliwości Fundacji pozostało jedynie uruchomienie dwóch osobnych odcinków: Starachowice – Lipie oraz Iłża – Marcule.
W maju 2001 r. wolontariusze Fundacji oczyścili szlak między Starachowicami a Lipiem, wówczas też na kolej powrócił pierwszy pojazd kolejowy – drezyna ręczna.
Na mocy porozumienia podpisanego z inicjatywy FPKW pomiędzy Powiatem Starachowickim a PKP S.A. kolei przydzielono jednostki taboru pozostałe na innych kolejach wąskotorowych w Polsce. Wśród nich była m.in. lokomotywa Lyd1-252 z Pleszewa czy 4-osiowy pług z Jędrzejowa. Przeciągające się ustalenia dotyczące przekazania kolei między PKP S.A. a Powiatem Starachowickim przyczyniły się do znacznego spowolnienia prac FPKW w Starachowicach. Pomimo podejmowanych starań nie udało się doprowadzić do odbudowy wymontowanego rozjazdu normalnotorowego zapewniającego niegdyś połączenie stacji Starachowice Wsch. z siecią normalnotorową PKP. To zdeterminowało gromadzenie pozyskiwanego przez Fundację taboru w Rogowie, gdzie nie było wówczas przeszkód w transportowaniu i rozładunku wagonów wąskotorowych z platform normalnotorowych.
Kalendarium kolejnych wydarzeń prezentuje się następująco:
• grudzień 2002 r. – rozpoczęcie formalnych rozmów z Urzędem Miasta Iłża na temat uruchomienia odcinka Lipie - Marcule.
• styczeń 2003 r. – formalne podpisanie umowy między Powiatem Starachowickim a FPKW na użytkowanie kolei, jednak z wyłączeniem budynku parowozowni wynajmowanemu wówczas innemu podmiotowi.
• marzec 2003 r. - sprowadzenie z Cukrowni Kruszwica pozyskanego wagonu roboczego (ex MBd1) i wagonów towarowych celem wznowienia ruchu. Z powodu braku możliwości przechowywania taboru w hali parowozowni wagon roboczy został natychmiast zdewastowany przez miejscowych wandali.
• kwiecień 2004 r. – odbudowa toru mijankowego w Lipiu i ukończenie przygotowań taboru do obsługi ruchu – lokomotywy WLs75 i dwóch wagonów turystycznych wybudowanych na zlecenie FPKW w warsztatach Kolei Nałęczowskiej w Karczmiskach.
• maj 2004 r. – rozpoczęcie przewozów turystycznych na odcinku Starachowice – Lipie.
• maj 2005 r. – sprowadzenie z Jędrzejowa osobowego wagonu rumuńskiego i pługa odśnieżnego.
• sierpień 2005 r. – sprowadzenie z Pleszewa lokomotywy Lyd1-252.
• październik 2005 r. – sprowadzenie do Iłży lekkiej drezyny spalinowej, ustawienie na stacji w Iłży garażu dla niej a docelowo dla lokomotywy.

W roku 2006 fundacja skupiła się na działaniach na Kolei Rogowskiej i współpraca z Powiatem Starachowickim się zakończyła. Niewątpliwym sukcesem fundacji było doprowadzenie do zmiany nastawienia samorządu do tamtejszej kolei wąskotorowej. Mimo wielu formalnych przeszkód przejął on tę kolej od PKP S.A., w  tym tabor kolejowy, którego fizycznie w Starachowicach nie było. Od 2006 r. samodzielnie zarządza on koleją powierzając obsługę prowadzonego ruchu turystycznego wybieranym przez siebie operatorom.

Historia Kolei Leśnej w Puszczy Kozienickiej rozpoczęła się w 1916 roku. Dla umożliwienia intensywnej eksploatacji miejscowych lasów, w związku z potrzebami armii austro-węgierskiej zdecydowano o budowie linii kolei wąskotorowej usprawniającej transport robotników i narzędzi oraz wywózkę drewna. Zaplecze kolei zlokalizowano w Garbatce. W okresie międzywojennym wybudowano drugą linię a po drugiej wojnie światowej obie linie scalono w jednolitą sieć. Wybudowano wówczas parowozownię w Pionkach i przeniesiono tam zaplecze techniczne kolei z Garbatki. Lasy Państwowe zaprzestały eksploatacji kolei i rozpoczęły jej rozbiórkę w 1981 r. W ciągu dwóch lat rozebrano całość sieci kolejowej.
Po kolejnych 19 latach, z inicjatywy FPKW, idea odbudowy tej niezwykłej kolei leśnej weszła w fazę realizacji. Kolejne wydarzenia prezentuje poniższe kalendarium:
• 2002 r. – gromadzenie taboru na tor 600 mm.
• 2003 r. – rozpoczęcie tworzenia skansenu na terenie zachowanej parowozowni byłej kolei leśnej.
• 2004 r. - remont budynku parowozowni, rekonstrukcja układu torowego stacji w Pionkach.
• czerwiec 2005 r. – oficjalne otwarcie Skansenu Kolei Leśnej.
• grudzień 2010 r. – rozwiązanie umowy z Nadleśnictwem Kozienice z powodu wielokrotnego zwiększenia kosztów najmu parowozowni.
Rekonstrukcja kolei zatrzymała się na wykonanym remoncie parowozowni i odbudowie układu torowego stacji w Pionkach. Nowe warunki finansowe narzucone przez Nadleśnictwo Kozienice uniemożliwiały dalsze utrzymywanie skansenu przez fundację. Po likwidacji ekspozycji większość taboru trafiła do Rud Raciborskich. Brak zgody nadleśnictwa na odbudowę fragmentu linii kolei leśnej oznaczał brak możliwości rozwoju, co dodatkowo podważało sensowność dalszych działań na Kolei Leśnej w Pionkach. Było to faktycznym powodem stopniowego upadku tej inicjatywy.